Teknolojinin hızla gelişmesiyle hayatımızın pek çok alanında elektronik ürünlerin kullanımı artış göstermiş, artan tüketimin sonucu olarak elektrikli ve elektronik ürün atıklarının yönetimi doğal kaynak kullanımı ve çevresel boyutu nedeniyle zorunlu hale gelmiştir.
Peki e -atık, aeee veya elektronik atık nedir? Kullanıcısı tarafından yeniden kullanılmayacak, yararlı ömrünü tamamlamış veya arıza nedeniyle kullanılamaz hale gelen elektrikli ve elektronik eşyalar, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya (AEEE) olarak adlandırılır. Kısaca “Ömrünü tamamlamış elektrik ile çalışan her türlü eşya” dır.
Bu tanım; buzdolapları, klimalar, cep telefonları, bilgisayar ve bilişim araç gereçleri, aydınlatma gereçleri, matkap, tartı, saç kurutucular, süpürge, mutfak robotları vb küçük ev eşyaları gibi çok çeşitli ve geniş bir eşya grubunu kapsamaktadır.
Elektrikli ve elektronik ürünlerin atık hale geldikten sonra doğru tesislerde geri kazanım/bertaraf sürecine kazandırılmaları önemlidir. Çünkü elektrikli ve elektronik eşyalar atık hale geldikten sonra, içeriğindeki metal, plastik, cam ve geri kazanılabilen diğer kısımlarının mümkün olduğunca geri kazanılması ve bileşenlerinde bulunan zararlı maddelerin de uzaklaştırılması gerekir.
Elektronik atıklar (e-atıklar), hem ikincil kullanım şansı olan materyalleri, hem de geri dönüşebilen malzemeleri içermeleri nedeniyle atıktan öte ciddi bir hammadde kaynağı olarak değerlendirilmelidir.
Dünyada E-atık Yönetimi
Birleşmiş Milletler (BM) E-Atık Koalisyonu tarafından Ocak 2019‘da hazırlanan rapora göre, dünyada her yıl 50 milyon tona yakın elektronik atık oluşmaktadır ve 2050’de bu miktarın 120 milyon tona yükselmesi tahmin edilmektedir.
Dünyada oluşan elektronik atıkların yaklaşık olarak %1,6 lık bir kısmını aydınlatma ekipmanları (lambalar) oluşturmaktadır.
2016 yılında yayınlanan Küresel E-atık İzleme raporuna göre ise Türkiye’de oluşan e- atık miktarı 623 bin ton olarak açıklanmıştır ve Türkiye bu değer ile 177 ülke arasında 17. Sırada yer almaktadır.
Türkiye de E-atık Yönetimi
Elektrikli ve elektronik eşya yönetimine ilişkin olarak 2012 yılında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” yayınlanmıştır.
Elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminden nihai bertarafına kadar tüm süreçlerde, çevre ve insan sağlığının korunması amacıyla hazırlanan Yönetmelik elektrikli eşya üreticilerine, dağıtım ve satış kanallarına, belediyelere, AEEE işleme tesislerine ve tüketicilere çeşitli yükümlülükler getirmektedir.
Atık yönetimi sisteminin kurulması ile ilgili en büyük sorumluluk piyasaya ürün süren üreticilere düşmektedir. Üreticiler atıkların toplanması, işlenmesi ve bertaraf edilmesi amacıyla bir sistem kurmak ve sistem maliyetlerini karşılamakla yükümlüdür. Benzer şekilde elektrikli ürün satışı yapan dağıtıcılar ise atıkların toplanabilmesi için atık toplama kutusu bulundurmak, tüketiciyi bu konuda bilgilendirmek ve toplanan atıkları kurulan sistemlere vermekle yükümlüdür.
AGİD Yetkilendirilmiş Kuruluşu ?
AGİD, Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca 10 Kasım 2015 tarihinde 5. Grup Aydınlatma Ekipmanları ve 6. Grup Küçük Ev Aletleri, Elektrikli ve Elektronik Aletler, Oyuncaklar, Eğlence ve Spor Ekipmanları, İzleme ve Kontrol Aletleri ürünlerinin atık yönetimi ile ilgili Yetkilendirilmiş Kuruluş olarak görevlendirilmiştir. Ana hedefi, tüketicilere yönelik bilinçlendirme ve eğitim çalışmalarının gerçekleştirerek elektronik atıklar konusunda farkındalık yaratılması, verimli ve sürdürülebilir bir elektronik atık toplama sisteminin kurulması ve e-atıkların geri dönüşüm, geri kazanım ve bertaraf işlemlerini yürütülmesidir.
Tüketici olarak neler yapabiliriz?
Geri kazanılabilen tüm atık türleri gibi elektronik atıkların geri kazanımı için ilk şart kaynağında ayrı toplama yapılmasıdır. Tüketici olarak bizler elektronik atıklarımızı çöpe atmak yerine ayrı olarak saklayabilir, oluşturulan elektronik atık toplama merkezlerine atıkları bırakabilir, elektrikli ürün satış noktalarına eski ürünü teslim edebiliriz. Büyük ev eşyaları satın aldığımızda ise ürünü getiren bayi/servise ücretsiz olarak eski ürünü teslim edebiliriz. Satın alma yaparken e-atık yönetimi yapan markaların ürünlerini tercih ederek, atık sisteminin kurulmasına destek olabiliriz.
Yasal yükümlülükleri gereği ilçe Belediyeler elektronik atıkların ayrı toplanması ile ilgili hizmeti sunmakla yükümlüdür. Bu nedenle elektronik atıklarınız oluştuğunda ilk aramamız gereken yer bağlı olduğumuz ilçe belediyeleridir.
Toplanan elektrikli ve elektronik atıklara ne oluyor?
Ayrı toplama kanallarına gelen e-atıklar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından lisanslandırılmış AEEE işleme tesislerine gönderilmektedir. Bu tesislerde atıklar öncelikle tehlikeli madde içeren parçalarından arındırılmakta ve ardından işleme prosesine sokulmaktadır. Söz konusu atıkların içeriğinde bulunan cıva, kurşun, fosfor vb zararlı maddeler bertaraf edilirken; demir, bakır, alüminyum, plastik gibi malzemelerde ekonomiye kazandırılmaktadır.
Türkiye’nin dışa bağımlılığı da dikkate alındığında sadece e-atık değil, her türlü atığın geri dönüşümü, “ÇÖP “olmaktan kurtarılabilmesi hem temiz bir dünya ve sağlıklı bir çevre açısından, hem de ekonomiye kazandırılması açısından zorunluluktur. Ülkemizde atık yönetimi konusu her geçen gün gelişmeye devam etmektedir. Yasal yaptırımların yanında, birey ve toplum bilincinin de gelişmesi ile tüketici olarak bizlerin e- atık yönetiminin yapılmasını yerel yönetimlerden ve üreticilerden talep etmemiz, gelişen bu sistemde en önemli itici gücü oluşturacaktır.
